Evropska unija odlučila je da otvori pristupne pregovore s Ukrajinom i Moldavijom, dok su pregovori o pristupanju s Bosnom i Hercegovinom odgođeni. Kao novi, mogući početak pregovora s BiH određen je mart 2024. godine. Ova odluka izazvala je brojna negativna reagovanja, naročito u Republici Srpskoj, gdje većina političara smatra da je BiH zaslužila da počne pregovore prije Ukrajine i Moldavije.
Savjet Evropske unije otvoriće pristupne pregovore s Bosnom i Hercegovinom onda kada
se postigne potreban stepen usklađenosti s kriterijumima za članstvo. Ovo je navedeno u
saopštenju nakon sastanka Savjeta EU, koji je održan u Briselu 14. i 15. decembra 2023.
godine. Savjet je pozvao Evropsku komisiju da podnese izvještaj o napretku BiH
najkasnije do marta 2024. godine, u cilju donošenja odluke.
U zaključcima se ne spominje famoznih četrnaest prioriteta koje BiH treba da ispuni prije
početka pregovora. Ove prioritete EU je pred BiH postavila još polovinom 2019. godine.
Da ispunjavanje baš svih prioriteta ne mora da bude uslov za početak pregovora najbolje
pokazuje primjer Ukrajine i Moldavije. Naime, Moldavija je u potpunosti ispunila šest od
devet prioriteta, a Ukrajina četiri od sedam. Analitičari primjećuju da je pred BiH, u
odnosu na Ukrajinu i Moldaviju, postavljeno mnogo više uslova uključujući i nekoliko
ustavnih reformi i pitanja koja idu u srž samog Dejtonskog sporazuma. Nakon svega, sada je i evropskim zvaničnicima, izgleda, jasno da BiH sve prioritete, jednostavno, ne može ispuniti. Plan je, svjesno ili nesvjesno, bio previše ambiciozan.
Tih četrnaest priorieta razvrstani su u četiri oblasti: demokratija, vladavina prava, osnovna
ljudska prava i javna uprava.
Šta je ispunjeno?
Prema Izvještaju Evropske komisije o napretku BiH, iz novembra ove godine, BiH je u
potpunosti ispunila samo dva od četrnaest prioriteta. Završen je prioritet broj 3, formiran
je Parlamentarni savjet za stabilizaciju i pridruživanje, koji je održao i prvu sjednicu. Osim
toga, kompletiran je i prioritet broj 10, uspostavljen je Mehanizam za prevenciju mučenja, a Ustavni sud je ukinuo pozivanje na smrtnu kaznu u Republici Srpskoj.
Određeni napredak ostvaren je u sedam prioriteta.
Napredak je, prema mišljenju Evropske komisije, ostvaren kada je riječ o prioritetu broj
1. Održani su izbori u Mostaru, a visoki predstavnik je nametnuo nekoliko izmjena
izbornog zakona, što je prema mišljenju OEBS-a dovelo u pitanje pravnu bezbjednost. I
dalje je potrebno uskladiti izborni okvir s evropskim standardima i preporukama. U
prioritetu broj 5 pozitivno je ocijenjena činjenica da je imenovano nadzorno tijelo za praćenje sprovođenja državne strategije za rad na predmetima ratnih zločina. Izvjestan
pomak je napravljen i kada je riječ o prioritetu broj 6. U Parlamentarnoj skupštini BiH
usvojene su izmjene i dopune Zakona o VSTV-u, koje se tiču integriteta, s tim što se radi o izmijenjenoj verziji zakona u odnosu na onu koja je poslana Venecijanskoj komisiji na
mišljenje, napominju iz Evropske komisije. Osim toga, Bosna i Hercegovina bi trebalo da
usvoji i dva sveobuhvatna zakona o reformi pravosuđa – novi zakon o VSTV-u i novi
zakon o sudovima Bosne i Hercegovine – u skladu s mišljenjima Venecijanske komisije.
Kada je riječ o prioritetu broj 7, koji se odnosi na borbu protiv korupcije i kriminala, i tu
je postignut ograničeni napredak: usvojen je Zakon o javnim nabavkama i Strategija borbe protiv terorizma. Ovome treba dodati i usvajanje Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti, koji je usvojen nakon objavljivanja Izvještaja
Evropske komisije. Nije postignut napredak u ispunjavanju ključnog prioriteta br. 7, koji se odnosi na usvajanje Zakona o sprečavanju sukoba interesa u institucijama BiH u skladu s evropskim standardima.
Efikasna koordinacija upravljanja migracijama, koja je naznačena kao prioritet broj 8,
takođe je poboljšana usvajanjem Strategije u oblasti migracija u Savjetu ministara i Zakona o strancima u Parlamentarnoj skupštini BiH. Djelimično su ispunjeni prioriteti 13 i 14. Prvi se odnosi na unapređenje ranjivih grupa, uključujući i LGBT populaciju, a drugi na
reformu javne uprave kroz usvajanje Zakona o slobodi pristupa informacijama.
Istovremeno, nije napravljen napredak u ispunjavanju četiri prioriteta koja se odnose na
funkcionisanje mehanizma koordinacije s EU (prioritet broj 2); reforma Ustavnog suda
uključujući i rješavanje pitanja međunarodnih sudija (prioritet broj 4); sprovođenje
propisa o nediskriminaciji i rodnoj ravnopravnosti (prioritet broj 10); evropski standardi
o slobodi udruživanja i slobodi okupljanja i garantovanje slobode izražavanja i medija i
zaštitu novinara i osiguravanje finansijske održivosti sistema javnih RTV servisa (prioritet
broj 12).
Šta je dovoljno za početak pregovora?
Da li je ispunjavanje svih 14 prioriteta i dalje uslov za početak pregovora ili je dovoljan
samo „dalji napredak u Bosni i Hercegovini u ključnim aspektima i reformama”, kako je to
rekao evropski komesar za proširenje Oliver Varhelji? Ako je suditi po izjavama evropskih
zvaničnika u BiH, naredne sedmice biće ključne. Usvajanje Zakona o sukobu interesa,
Zakona o sudovima i zakonodavstva o elektronskim potpisima bili bi dobri argumenti da
Bosna i Hercegovina zaista napreduje u realizaciji 14 ključnih prioriteta. Ovo je navedeno
u zajedničkoj kolumni šefa Delegacije EU u BiH Johana Satlera, ambasadorke Španije i
otpravnika poslova Belgije. Hoće li ovo, ako bude ispunjeno, biti dovoljno, nije do kraja
jasno. To se najbolje vidi iz dijela kolumne da je „nemoguće jednostavno i kategorički reći
da će uslijediti preporuka za otvaranje pristupnih pregovora ako Bosna i Hercegovina uradi
a, b i c. Podjednako je jasno da će usvajanje važnih reformi u narednih nekoliko sedmica
pomoći Bosni i Hercegovini kao argument u prilog otvaranju pristupnih pregovora, a da će
neki drugi pak odmoći”. Autori kolumne tvrde da postoji apsolutna saglasnost svih 27
zemalja članica u vezi s članstvom BiH u Evropskoj uniji i da nisu u pravu oni koji tvrde
da je ova ili ona država protiv ulaska Bosne i Hercegovine u EU.
Šta građani 6 zemalja EU misle o priključenju BiH EU?
Šta građani 6 zemalja EU misle o priključenju BiH EU?
Samo 28% građana šest EU članica smatra da bi Bosna i Hercegovina trebalo da se pridruži Evropskoj uniji. Ovo su rezultati istraživanja Evropskog savjeta za spoljne odnose (ECFR), sprovedenog među građanima šest država Evropske unije: Njemačke, Francuske, Austrije, Danske, Poljske i Rumunije. Istovremeno, 29% smatra da BiH ne bi trebalo da se pridruži, 23% ne zna, a 20% nema mišljenje. Slična „podrška” izražena je i za ostale zemlje zapadnog Balkana, s tim da su u istraživanje uključene i Ukrajina, Gruzija, Moldavija i Turska. Najveću podršku za ulazak u EU ima Ukrajina, čiji ulazak podržava 37% ispitanika, a najmanju Turska, koju podržava samo 19%.
Samo 28% građana šest EU članica smatra da bi Bosna i Hercegovina trebalo da se
pridruži Evropskoj uniji. Ovo su rezultati istraživanja Evropskog savjeta za spoljne
odnose (ECFR), sprovedenog među građanima šest država Evropske unije: Njemačke,
Francuske, Austrije, Danske, Poljske i Rumunije. Istovremeno, 29% smatra da BiH ne bi
trebalo da se pridruži, 23% ne zna, a 20% nema mišljenje. Slična „podrška” izražena je i
za ostale zemlje zapadnog Balkana, s tim da su u istraživanje uključene i Ukrajina,
Gruzija, Moldavija i Turska. Najveću podršku za ulazak u EU ima Ukrajina, čiji ulazak
podržava 37% ispitanika, a najmanju Turska, koju podržava samo 19%.
Šta su prioriteti domaćih političara?
Političari u BiH saglasni su da BiH treba da postane dio Evropske unije, ali postoje razlike
u tome kako to i ostvariti. Za predstavnike Republike Srpske na evropskom putu mora se
poštovati Ustav, a odluke koje se donose moraju da budu predmet unutrašnjeg dogovora, a ne nametanja. Za njih je najprihvatljivije rješavanje svih 14 prioriteta istovremeno, u suprotnom prioritet je reforma Ustavnog suda BiH, odnosno uklanjanje stranih sudija.
Ipak, spremni su na kompromis, a to su i pokazali prihvatanjem formiranja apelacionog
odjeljenja Suda BiH, što je predviđeno Zakonom o sudovima BiH. Problem je što
bošnjački političari traže da sjedište tog suda bude u Istočnom Sarajevu, a ne u Banjaluci,
što je prijedlog iz Republike Srpske. Za hrvatske predstavnike prioritet je izmjena
Izbornog zakona, koji bi uključivao način biranja člana Predsjedništva BiH. Situaciju je
dodatno zakomplikovao Kristijan Šmit, koji za Republiku Srpsku nema legitimitet da bude
visoki predstavnik u BiH. Šmit je upozorio političare da u narednih par sedmica postignu
dogovor oko izmjena Izbornog zakona ili će ih u suprotnom on nametnuti.
Ključni prioriteti
I Demokratija/Funkcionalnost
- Osigurati da se izbori sprovode u skladu s evropskim standardima tako što će se sprovesti relevantne preporuke OSCE-a/ODIHR-a i Venecijanske komisije; osigurati transparentnost finansiranja političkih stranaka i održati lokalne izbore u Mostaru.
- Osigurati vidljive rezultate kada je u pitanju funkcionisanje mehanizma koordinacije o pitanjima koja se odnose na EU, na svim nivoima, uključujući i pripremu i usvajanje nacionalnog programa za usvajanje acquisa.
- Osigurati pravilno funkcionisanje Parlamentarnog odbora za stabilizaciju i pridruživanje.
- Temeljno unaprijediti institucionalni okvir, uključujući i ustavni nivo, kako bi se: a) osigurala pravna sigurnost u smislu podjele nadležnosti između nivoa vlasti; b) uvela klauzula o zamjeni kako bi se državi nakon pristupanja omogućilo privremeno ostvarivanje nadležnosti drugih nivoa vlasti radi sprečavanja i otklanjanja povreda prava EU; c) garantovala nezavisnost pravosuđa, uključujući i njegovu samostalnu instituciju (VSTV); d) reformisao Ustavni sud, uključujući i rješavanje pitanja međunarodnih sudija i osiguralo sprovođenje njegovih odluka; e) garantovala pravna sigurnost, uključujući i uspostavu pravosudnog tijela kojem bi bilo povjereno da osigura dosljedno tumačenje prava u cijeloj Bosni i Hercegovini; f) osigurala jednakost i nediskriminacija građana, posebno postupanje prema presudi Evropskog suda za ljudska prava u predmetu Sejdić i Finci; g) osiguralo da su svi organi uprave zaduženi za sprovedbu acquisa zasnovani isključivo na profesionalizmu i da se ukloni pravo veta u procesu donošenja odluka, u skladu s acquisom;
- Preduzeti konkretne korake na unapređenju okruženja pogodnog za pomirenje kako bi se prevazišlo naslijeđe rata.
II Vladavina prava
- Unaprijediti funkcionisanje pravosuđa kroz usvajanje novih zakona o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću i sudovima BiH u skladu s evropskim standardima.
- Jačati prevenciju i borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala, uključujući i borbu protiv pranja novca i terorizma, prvenstveno putem: a) usvajanja i sprovođenja propisa o sukobu interesa i zaštiti uzbunjivača; b) osiguravanja djelotvornog funkcionisanja i koordinacije tijela za borbu protiv korupcije; c) usklađivanja zakonodavstva i jačanja kapaciteta za javne nabavke; d) osiguravanja efikasne saradnje između tijela za sprovođenje zakona i tužilaštava; e) demonstriranja napretka u ostvarivanju rezultata proaktivnih istraga, potvrđenih optužnica, kaznenih progona i pravosnažnih osuđujućih presuda u predmetima organizovanog kriminala i korupcije, uključujući i one na visokom nivou; f) depolitizacije i restrukturiranja javnih preduzeća i osiguravanja transparentnosti procesa privatizacije.
- Osigurati efikasnu koordinaciju upravljanja granicama i kapacitetima za upravljanje migracijama na svim nivoima i osigurati funkcionisanje sistema azila.
III Osnovna prava
- Jačati zaštitu prava svih građana, posebno osiguravanjem sprovedbe zakona o nediskriminaciji i o rodnoj ravnopravnosti.
- Osigurati pravo na život i zabranu mučenja, posebno (a) ukidanjem upućivanja na smrtnu kaznu u Ustavu Republike Srpske i (b) imenovanjem nacionalnog mehanizma za prevenciju mučenja i nečovječnog postupanja.
- Osigurati podsticajno okruženje za civilno društvo, posebno poštujući evropske standarde o slobodi udruživanja i slobodi okupljanja.
12 Garantovati slobodu izražavanja i medija i zaštitu novinara, posebno putem (a) osiguranja odgovarajućeg sudskog procesuiranja predmeta prijetnji i upotrebe nasilja nad novinarima i medijskim radnicima, i (b) osiguravanja finansijske održivosti sistema javnih RTV servisa.
- Unaprijediti zaštitu i inkluziju ranjivih grupa, posebno osoba s invaliditetom, djece, LGBT osoba, pripadnika romske zajednice, pritvorenika, migranata i tražilaca azila, kao i raseljenih lica i izbjeglica u cilju zatvaranja Aneksa VII Dejtonskog mirovnog sporazuma.
IV Reforma javne uprave
- Završiti neophodne korake u reformi javne uprave s ciljem unapređenja sveukupnog funkcionisanja javne uprave osiguravanjem profesionalne i depolitizirane državne službe i koordinisanim pristupom u kreiranju politika u cijeloj državi.
