Home Tekstovi na srpskom Demografska obnova – uslov održivosti penzijskog sistema

Demografska obnova – uslov održivosti penzijskog sistema

0
Dalibor Tomaš

Promjene u penzijskim sistemima u današnje vrijeme u prvom redu prouzrokovane su demografskim faktorima, što dugoročno ugrožava njihovu održivost.

Penzijski sistem mora da ispuni osnovni cilj – obezbijediti prihod pojedincu nakon okončanja radnog vijeka. Takođe, penzijski sistem mora da „pokrije” rizik nadživljenja prosječnog životnog vijeka, rizik od invalidnosti te rizik od smrti izdržavaoca porodice.

Najveći broj zemalja danas ima penzijske sisteme koji funkcionišu na principu međugeneracijske solidarnosti. Princip podrazumijeva da radnici koji sada rade, uplaćuju doprinose za finansiranje penzija sadašnje generacije penzionera, očekuju da će njihove penzije biti finansirane iz doprinosa radnika koji budu radili kada oni budu penzioneri.

Promjene u penzijskim sistemima u današnje vrijeme u prvom redu prouzrokovane su demografskim faktorima, što dugoročno ugrožava njihovu održivost. Ogledaju se u smanjenju stope ukupnog fertiliteta, odnosno smanjenju broja zaposlenih, te produženju očekivanog životnog vijeka, pogoršavajući odnos broja penzionera i broja uplatilaca doprinosa. Pritisci koje demografske prilike vrše na penzijski sistem dodatno se pojačavaju ukoliko postoje i emigracije stanovništva.

Pored toga, nestimulativni uslovi na tržištu rada ili socijalna politika koja ne motiviše ljude da se uključe na tržište rada, dovodi do velikog broja neaktivnog stanovništva. Održivost i adekvatnost penzijskog sistema dodatno usložnjava i pojava fiskalne nediscipline.

Povećanje broja penzionera zahtijeva sve veća budžetska izdvajanja ili sve veću solidarnost unutar sistema. Ukoliko je akcenat na principu solidarnosti, onda je penzijski sistem više socijalna kategorija, a manje osiguranje.

Sadašnji model penzijskog sistema
Republike Srpske sistemski
je neodrživ, prvenstveno zbog
negativnih demografskih faktora,
a ujedno i neadekvatan zbog
prevelikog naglaska na solidarnost,
prenaglašavajući socijalnu
komponentu sistema.
Redistribucija mora biti sastavni
dio penzijskog sistema, ali penzijski
sistem mora da se bazira na
osiguranju i da se vezuje za doprinos
sistemu svakog pojedinca.

Penzijski sistem Republike Srpske naslijeđe je socijalističkog penzijskog sistema, te funkcioniše na principu međugeneracijske solidarnosti. Njegova osnovna karakteristika jeste da se tekuće penzije isplaćuju iz tekućih doprinosa, dok se visina penzije utvrđuje na osnovu dužine radnog staža ili staža osiguranja i visine plata, a ne na osnovu visine uplaćenih doprinosa.

Takođe, solidarnost i socijalna komponenta sistema posebno je izražena kroz više nivoa minimalne penzije, koja zavisi od dužine staža osiguranja, a ne od visine uplaćenih doprinosa.

Demografska slika Republike Srpske ukazuje na nepovoljne trendove koji se ogledaju u tome da je broj umrlih veći od broja rođenih, da se starosna struktura stanovništva pogoršava i da je uticaj emigracionih procesa nepovoljan. Prema procjeni Republičkog zavoda za statistiku, Republika Srpska u 2022. godini ima 50.106 stanovnika manje u odnosu na popis iz 2013. godine, a procijenjeni broj stanovnika ne obuhvata vanjske migracije. Negativni demografski procesi uticali su na poremećaj bioloških struktura, koje se najviše manifestuju preko procesa starenja stanovništva, a trenutno je svaki peti stanovnik stariji od 65 godina.

Prosječna stopa aktivnosti stanovništva u periodu 2018–2023. godina je 48,5%, što znači da više od polovine radno sposobnog stanovništva nije uključeno na tržište rada. U svim varijantama projekcija budućeg demografskog razvoja očekuje se nastavak nepovoljnih tendencija kroz smanjenje ukupnog broja stanovnika, smanjenje broja osiguranika te pogoršanje starosne strukture stanovništva. Učešće broja penzionera u ukupnom broju stanovnika sa 24,6% 2022. godine povećava se na 32,8% 2050. godine, što znači da će svaki treći stanovnik 2050. godine biti penzioner. Odnos broja zaposlenih i broja penzionera izjednačiće se za deset godina, a nakon toga biće više penzionera nego uplatilaca doprinosa.

Prema tome, sadašnji model penzijskog sistema Republike Srpske sistemski je neodrživ, prvenstveno zbog negativnih demografskih faktora, a ujedno i neadekvatan zbog prevelikog naglaska na solidarnost, prenaglašavajući socijalnu komponentu sistema. Redistribucija mora biti sastavni dio penzijskog sistema, ali penzijski sistem mora da se bazira na osiguranju i da se vezuje za doprinos sistemu svakog pojedinca.

Dugoročno rješenje ovog problema jeste da se prava iz penzijskog sistema nedvosmisleno vezuju za iznos uplaćenih doprinosa, da uslovi za ostvarivanje prava na starosnu penziju budu zasnovani na aktuarskim principima te da se socijalna komponenta isključi iz sistema, što zahtijeva promjenu modela penzijskog sistema. Takođe, ekonomske mjere, koje će povećati stopu aktivnosti na tržištu rada i smanjiti sivu ekonomiju, ne smiju da se odlažu. I na kraju, ali najvažnije, posebnu pažnju potrebno je posvetiti mjerama demografske obnove Republike Srpske, jer je demografska baza temelj i najvažnija „politika” svake zemlje.

Piše: Dalibor Tomaš, docent na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci i savjetnik predsjednika Vlade RS

Tekst objavljen u štampanom izdanju magazina “The Srpska Times” na srpskom jeziku.

The Srpska Times

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here