Osnivanje, razvoj, nasljeđivanje, održivost i uticaj na ekonomiju
Temelj i stub, ali i izvor potresa
Turbulentna ekonomska klima – globalno i lokalno – podsjetnik je da porodične firme predstavljaju više od poslovnih entiteta. I dok njihova vitalnost, posebno u vremenima izražene nestabilnosti, često ostaje nezapažena, neriješena pitanja u porodičnim firmama u stanju su da potresu ozbiljne ekonomije. Njihova sposobnost da se nose s unutrašnjim olujama direktno utiče na stabilnost i prosperitet, čineći ih ne samo stubom poslovnog svijeta već i temeljem društva.
Od politike zapošljavanja članova porodice, delikatna ravnoteža između porodičnih odnosa i poslovnih odluka, pa sve do intrigantnih dinamika nasljeđivanja, porodične firme duboko su upletene u tkivo ekonomije.
Kroz projekat „Porodične firme”, Centra za razvoj porodičnih firmi, tokom 2023. realizovano je istraživanje sa 100 firmi, organizovana je konferencija na Jahorini, forum u Banjoj Luci te niz predavanja u lokalnim zajednicama u Srpskoj.
Uvođenje stručnih vanjskih menadžera, sukcesija i održivost
Podaci istraživanja kažu da je čak 71% porodičnih firmi u Republici Srpskoj još uvijek u rukama osnivača, 16,1% je naslijeđeno, 6,5% kupljeno, a samo 1,1% prešlo je u treću ili neku narednu generaciju. Ove brojke mogu da djeluju zabrinjavajuće u poređenju s globalnim trendovima i činjenicom da su mnoge porodične firme već izgradile svoj legat i tranziciju kroz čak nekoliko generacija. Iako naše firme većinski tek treba da načine taj veliki korak, u poređenju s istraživanjem od 2013. uočljiv je pozitivan trend. Trenutni postotak firmi u vlasništvu osnivača manji je za 18,9%, a naslijeđeno vlasništvo u porastu je za 8,4% od 2013. godine.
Čak 44,1% vlasnika ispitanih porodičnih firmi oslanja se isključivo na sebe i na članove porodice kao menadžere i smatraju da je ostanak u porodičnom poslu ključan za održivost firme. Tek 49,5% ispitanika promišlja o uvođenju vanjskih menadžera – stručnih lica i zadržavanja tih ljudi kroz suvlasničke udjele.
Sukcesija je delikatna faza u životnom vijeku firme i zahtijeva ozbiljno planiranje i dodatni rad. U tom periodu je firma osjetljivija i podložnija vanjskim i unutrašnjim uticajima. Baš zato stručnjaci za porodične biznise insistiraju na blagovremenom donošenju porodičnih akata, temeljno izrađenom planu nasljeđivanja i testamentu. Samo 4,4% ispitanih preduzetnika-osnivača ima napisan testament, 45,2% njih planira to da učini, a čak 43% ispitanika nema nikakve planove da piše testament…
Uvođenje članova porodice u poslovanje otvara važna pitanja. Kvalifikacije, iskustvo i vještine, ali i stvarna interesovanja i sposobnosti…
Kao ključni poslovni izazov za porodične firme ispitanici su mapirali pronalaženje kvalitetnih zaposlenika (33,3%), nedostatak radne snage (21,5%) i visoke obaveze prema državi (19,4%).
Detaljni podaci iz istraživanja dostupni su na web-stranici porodicnefirme.com, u rubrici Istraživanja.
Edukacija – preventiva i podrška porodičnim firmama
Poslovni forum „Porodične firme – stub razvoja ekonomije”, Centra za razvoj porodičnih firmi u Banjoj Luci, okupio je oko 100 učesnika – vlasnika i predstavnika porodičnih firmi, kao i ljudi iz opštinskih uprava i institucija na nivou Republike Srpske.
„Veoma je važno shvatiti značaj i ulogu porodičnih firmi, jer su one nosioci privrede i jedan od stubova stabilne ekonomije Republike Srpske, a primarno jedinica lokalnih samouprava. Smatram da su forumi poput ovog od nemjerljivog značaja. Samo kroz edukacije, istraživanja, pozitivne primjere iz prakse i razmjenom iskustava zajedno možemo podići svijest svih aktera o značaju porodičnih firmi za cjelokupnu privredu. Dati na značaju i težiti razvoju porodičnih firmi znači prosperitetniju ekonomiju i bolju i sigurniju budućnost svih nas”, rekao je Đorđe Milićević, načelnik opštine Šamac.
Predavanja i diskusije ponudile su pregled nalaza istraživanja, najnovijih trendova u oblasti preduzetništva, uvide u prakse u zemlji, regionu i svijetu, pregled zakonodavstva u oblasti nasljeđivanja, ali i inspirativnu perspektivu na menadžment danas – globalne prilike i potrebu za stalnim prilagođavanjem.
„Kao preduzetniku i suvlasniku porodične firme bilo mi je izuzetno korisno čuti iskustva drugih, kao i korisne savjete eksperata iz ovih oblasti. Ohrabrujuće je znati da su izazovi i nedoumice s kojima se suočavamo u razvoju porodičnog biznisa česte pojave s kojima se suočavaju i drugi. S obzirom na to da se ekonomske nauke rijetko bave razvojem porodičnih biznisa kao takvih, ovakve konferencije su izuzetno korisne radi razmjene znanja i iskustva”, rekao je Nikola Kužet, ekonomski stručnjak i suosnivač i suvlasnik porodične firme „Performa d.o.o.”
„Prisustvovali smo mnogim seminarima na sličnu temu, ali nijedan nije bio ovako sadržajan, precizan i sa živim primjerima. Prikazana je zapravo realna slika privrede u Republici Srpskoj. Od primjera za pohvalu, do onih, nažalost, koji nisu uspjeli. Smatramo da ovo predavanje koristi svakome, ne samo osobama koje imaju porodični biznis”, rekla je Andrijana Koroman, iz Odjeljenja za privredu i društvene djelatnosti opštine Pale.
„Veoma važno predavanje. Uvidio sam i vlastite greške u upravljanju i marketingu u svojoj firmi. Nadam se da ćemo imati češće priliku za ovako korisna predavanјa, jer оpština Pale ima solidan broj ‘malih i srednjih’ preduzeća. Svaki vid edukacije posvećen strategiji i razvoju firmi može da nas motiviše da budemo bolji lideri”, rekao je Goran Smiljanić, „LATEX d.o.o.” Pale.
Centar za razvoj porodičnih firmi teži dugoročnoj održivosti projekta promovišući važnost edukacije preduzetnika i širenja svijesti te razumijevanja o značaju porodičnih firmi za velike i manje ekonomije.
Tekst pripremila N. Kecman
